Woerden groeit uit z’n jasje

Vanaf ongeveer 1880 begint de bevolking van Woerden duidelijk te groeien. De meeste inwoners wonen dan binnen de stadsgrachten, maar daar is de ruimte beperkt. Op een gegeven moment raakt het ‘vol’. Er moet iets gebeuren om plaats te maken voor nieuwe woningen. Woerden begint met uitbreidingen buiten het eeuwenoude stadspatroon.

Het begin van het einde van de vesting

In 1826 draagt het Rijk de stadswallen, bolwerken, grachten en poorten over aan de stad Woerden. Maar aan dat ‘cadeau’ zit wel een verplichting. Woerden moet de wallen afgraven, de grachten dempen en de muren en poorten slopen. Op eigen kosten natuurlijk. Woerden heeft er niet veel haast mee. Twee bolwerken die eigenlijk moeten worden afgegraven worden in gebruik genomen als begraafplaats. Deze bestaan nog altijd. De huidige Oost- en Westdam worden ook omstreeks die tijd aangelegd. Eind 1873 verdwijnen (ook) de twee stadspoorten aan de oost- en westzijde van de stad. Op deze manier wordt de stad gemakkelijker en beter bereikbaar.

Woerden groeit

Rond 1850 heeft Woerden 3.500 inwoners. Dit aantal is in 1880 al opgelopen tot 4.200. In de tweede helft van de negentiende eeuw, en zeker na 1880, groeit het aantal inwoners van Woerden sterk. Rond 1900 zijn er al 5.200 Woerdenaren. Dat geeft extra druk om haast te maken met het afbreken van de vestingwerken. Er komt schot in, mede dankzij burgemeester Matthijs Willem Schalij. Hij is burgemeester van 1883-1912 en in de periode 1885-1890 worden de meeste werkzaamheden uitgevoerd om het ‘vestingterrein’ een andere bestemming te geven. Er ontstaat nieuw bouwterrein aan de westkant van de stad, waar we nu de Westdam en de Nieuwstraat vinden. Evenzo komt er ruimte aan de zuidkant van de stad, bij de Meulmansweg, de Kruittorenweg en de haven. De binnengracht wordt gedempt en het nieuwe bouwterrein strekt zich dan uit van de vroegere stadswal tot aan de buitensingel. Halverwege de jaren twintig van de vorige eeuw ontstaan de eerste initiatieven om ook buiten de singel te gaan bouwen. Overigens hebben delen van die singel inmiddels andere namen gekregen, zoals Singel, Zandwijksingel, Burgemeester H.G. van Kempensingel en Oostsingel. Een van de eerste uitbreidingen beslaat het terrein dat nog wel bekend staat als de ‘Steenkuilen’: de huidige Prinsenlaan en de zijstraten daarvan. Ook komen er wijken ten noorden van de Pannebakkerijen, waar nu de Leidsestraatweg loopt. Een ander terrein beslaat het gebied rond het station: de Van der Valk Bouwmanlaan en de Utrechtsestraatweg. De bouw van de Wilhelminabrug betekent een extra toegangsmogelijkheid tussen nieuwe wijken en de oude stad. Andere uitbreidingsvoorbeelden zijn de huidige Bloemenbuurt en de Schildersbuurt.

Woningen

Hoewel een groot deel van de bevolking van Woerden bestaat uit arbeiders en handelswerklieden, worden er niet alleen maar kleine, goedkope huizen gebouwd. Rond 1880 verschijnt aan de Oostdam een serie deftige herenhuizen. Ook rond de Haven bouwt men vanaf 1920 woningen voor het rijkere deel van de samenleving. Er is dan ook sprake van een economische opleving. Mede onder invloed van de Woningwet uit 1901 (die daarna regelmatig is aangepast) stijgt ook de kwaliteit van de ‘gewone’ woningen omdat die allemaal moeten voldoen aan wettelijke eisen. Bijgevolg verschijnen er ook ‘woningwetwoningen’. Ze worden ook ontworpen door landelijk bekende architecten, zoals Jan Wils. Van hem zijn nog verschillende projecten te vinden, zoals in de Costerusstraat en de Van Oudheusdenstraat.

Woerden tijdens de Tweede Wereldoorlog

Op een toeristische kaart uit 1941 kunnen we goed nagaan hoe ver Woerden dan al is uitgebreid.
De stad telt dan zo’n 10.000 inwoners. Ten noorden van wat dan nog de Buitengracht heet, staan de eerste huizen aan de Meeuwenlaan en de Nieuwendijk op het “Gemeentelijk bouwterrein”. Ten noorden van de Leidsestraat bevindt zich ook een wijkje. De Ridderstraat staat op de kaart alleen met een stippellijn aangegeven. Ten westen van de Boerendijk staat nog niets. De enige belangrijke gebouwen verder buiten de Singel zijn de defensieterreinen als de wagenloodsen en het centraal magazijn. Tenslotte is er lintbebouwing langs de Van der Valk Bouwmanlaan en de Utrechtsestraatweg.

Naoorlogse uitbreidingen

Alle andere wijken in Woerden dateren dus van na de oorlog. Belangrijke nieuwe wijken zijn dan de Staatsliedenbuurt (1970) en de Meander, alsmede Molenvliet. Rond 1970 telt Woerden 20.000 inwoners. Tegen het einde van de twintigste eeuw komt ook de wijk Snel en Polanen in ontwikkeling. De meest recente uitbreidingen worden gevormd door de wijk Waterrijk en het Defensie-eiland. Halverwege 2020 heeft de stad Woerden zo’n 38.000 inwoners. De gemeente Woerden, dus inclusief de kernen Zegveld, Kamerik, Kanis en Harmelen, telt ruim 52.000 inwoners.