Militair Magazijn in Het Kasteel

Een hoge schoorsteen midden in de woonwijk naast Het Kasteel wijst op de aanwezigheid van een industrieel verleden. Ook de naam Defensie-eiland doet vermoeden dat de functie van dit terrein is veranderd. En dat klopt, want meer dan 125 jaar geleden begint het toenmalige Ministerie van Oorlog, in het naastgelegen kasteel en op het eiland, een Centraal Magazijn. Dit bedrijf behoort rond de Eerste Wereldoorlog tot de grootste werkgevers van de stad. Deze periode onderstreept de al veel langer bestaande historische banden tussen Woerden en het leger. Hoe kwam het Centraal Magazijn tot stand en … waarom is het nu verdwenen?

Mobilisatie

Franse soldaten bij een kanon op 23 juli 1870. (Bron: historiek)

In 1870-1871 zijn Duitsland en Frankrijk met elkaar in oorlog. Nederland blijft neutraal maar mobiliseert wel het leger.
Deze mobilisatie brengt veel problemen met zich mee. Zo heeft elk garnizoen zijn eigen oplossing voor bijvoorbeeld het beheren van de kleding en uniformen. Ook het verdelen van munitie gaat niet vlot. Dat moet anders, vindt het Ministerie van Oorlog. Men besluit tot de oprichting van drie Centrale Magazijnen voor Militaire Kleding en uitrusting. Ze komen te staan in Amsterdam, Delft … en Woerden! Zo’n Magazijn is eigenlijk een fabriek voor het opslaan, herstellen, wassen en verspreiden van kleding, uniformen, dekens, tenten en allerlei andere goederen.

Werk

De vestiging van het Magazijn komt goed van pas in Woerden. Vanaf het einde van de 19e eeuw neemt de werkgelegenheid af in de dakpannen- en steenfabrieken als gevolg van de mechanisatie. Het Centraal Magazijn ontpopt zich snel tot een grote werkgever. Samen met de groeiende kaashandel zorgt het Magazijn voor nieuwe werkgelegenheid. In het begin is er werk voor ongeveer twintig mensen die zich vooral bezig houden met de kleding. Er zijn ook veel thuiswerkers in Woerden die met voorgesneden stof uniformen in elkaar zetten. Het bedrijf groeit verder en in 1910 zijn er al 85 medewerkers. Tijdens de Eerste Wereldoorlog, als het Nederlandse leger weer is gemobiliseerd, zijn er wel tweehonderd mensen werkzaam. Er is dan extra veel behoefte aan kleding en materiaal.

Kasteel

Het Ministerie van Oorlog wil Het Kasteel gaan gebruiken voor het Centraal Magazijn. Maar op dat moment doet het gebouw nog dienst als vrouwengevangenis. De gevangenen worden overgebracht naar de gevangenis in Den Bosch. Daarna wordt het gebouw aangepast.

In mei 1873 beginnen de werkzaamheden van het Centraal Magazijn maar pas in 1875 loopt alles op rolletjes. In Het Kasteel vinden we dan een wasserij, een pakkerij, een smederij – blikslagerij, een timmerwerkplaats en een tentenmakerij. Verder is er een administratiekantoor en een woning voor de militair – meestal een majoor of kapitein – die de leiding heeft over het geheel.

Defensie-eiland

In 1888 huurt het Ministerie van Oorlog van de Gemeente Woerden het eiland dat achter Het Kasteel ligt. Het is dan nog een echt eiland, omgeven door een gracht. Om er te komen moet je een pontje gebruiken. Pas in de jaren twintig van de twintigste eeuw komt er een vaste toegangsweg. Nog steeds spreken we in Woerden over “Het Defensie-eiland”. Aanvankelijk moeten de militairen zich behelpen met houten loodsen op het eiland.

In 1915 verleent de gemeente een vergunning om een “wasch-, spoel- en sorteerinrichting” te bouwen in een stenen gebouw. Dit pand staat daarna bekend als “de wasserij”. Met de bijbehorende schoorsteen uit 1947 is dit het enige gemeentelijke monument op het Defensie-eiland. In 1921 verkoopt de Gemeente Woerden het eiland aan het Rijk. Vanaf dat moment komen er steeds meer stenen gebouwen bij, en concentreren alle activiteiten van het Centraal Magazijn zich op het Defensie-eiland. Het Kasteel blijft in gebruik als administratie- en opslaggebouw.

Groei en opheffing

Tijdens de Tweede Wereldoorlog wordt het Centraal Magazijn in beslag genomen door de bezetters ter ondersteuning van de Wehrmacht. Na de bevrijding verandert de naam in Depot Retourgoederen. Daarna, in de jaren zestig, verandert de naam weer, nu in “637 Intendance Centrale Werkplaats”, kortweg 637 ICW.

De wastrommels in de wasserij, circa 1914

In 1970 blijkt dat er ongeveer 225 mensen werken. Voor het grootste deel zijn dit Woerdenaren. Maar aan het begin van de jaren negentig komt de klad in de activiteiten. De opschorting van de dienstplicht, in 1993, betekent de doodsteek voor het bedrijf. In 1998 verhuizen de laatste activiteiten naar Soesterberg en komt er een einde aan 125 jaar militaire bedrijvigheid op en rond Het Kasteel.

De functies nu

Nieuwe bestemming van de voormalige wasserij op het Defensie-eiland. (Bron: Stadshart Woerden).

Het Kasteel staat nu onder beheer van een stichting. Het Kasteel wordt gebruikt door Abrona, Restaurant Grand Kasteel Woerden en de Zorgorganisatie Allerzorg. Abrona beheert in Het Kasteel achtentwintig appartementen voor mensen met een verstandelijke beperking. De Gemeente Woerden koopt in 2005 het Defensie-eiland terug van het Rijk. Het krijgt de bestemming “woningbouw”. Een paar gebouwen, waaronder de wasserij en twee magazijnen, blijven gespaard als monument en krijgen een nieuwe functie als woningen en horecagelegenheden.