Cholera in Woerden

Cholera. Een ziekte waar je tegenwoordig niet aan dood hoeft te gaan. Het is eenvoudig te behandelen als je er op tijd bij bent. Alleen na grote rampen in het verre buitenland zie je de ziekte wel eens veel slachtoffers eisen. Anderhalve eeuw geleden raast de ziekte echter ook door Woerden. Tientallen inwoners overlijden eraan. Totdat de watertoren zorgt voor veilig drinkwater. De watertoren is als een wachttoren tegen ziektes.

Dit doet cholera met je lichaam. Bekijk de film door op de afbeelding te klikken. (Bron: NOS, 2018).

Cholera

Veel ziektes die nu in Nederland niet meer voorkomen, gaan de afgelopen eeuwen wel rond in ons land en eisen veel slachtoffers. Voorbeelden zijn lepra (melaatsheid), tyfus, pokken en de pest (de Zwarte Dood). Ook cholera eiste zijn tol. Cholera is een acute darmziekte die leidt tot diarree en uitdroging. Patiënten die snel behandeld worden hebben tegenwoordig een kans van een procent om te overlijden. Maar dat is in de negentiende eeuw wel anders. In 1832, 1849, 1859 en 1866 zijn er grote uitbraken van de ziekte. In 1849 overlijden er alleen in Woerden meer dan 130 mensen.

Drinken uit de Rijn

Cholera is een bacterie-ziekte die zich met name via het water verspreidt. Het bestaan van bacteriën was in de negentiende eeuw nog niet bekend. Ze werden pas in 1883 ontdekt door Robert Koch. Een grote boosdoener waardoor de ziekte zich snel verspreidt, is het slechte drinkwater in kleine steden zoals Woerden. De rivier de Rijn loopt dan nog dwars door de binnenstad. Veel mensen gebruiken de rivier om hun kleren te wassen, hun behoeften te doen en hun afval te dumpen. Met name armere mensen drinken datzelfde water, of water uit vieze polderslootjes. De cholera verspreidt zich vervolgens via voedsel of via contact tussen zieke en gezonde mensen.

De eerste grote, bekende cholera uitbraak in Woerden vindt plaats in 1832. Van het Ministerie van Binnenlandse Zaken krijgt het gemeentebestuur advies hoe de ziekte het beste voorkomen en bestreden kan worden. In de stad wordt een cholera commissie opgericht die zorgt voor een soort ziekenhuis en quarantaine-faciliteit in het Hervormd Weeshuis aan de Havenstraat. Dat ziekenhuisje blijft uiteindelijk leeg. Alle patiënten worden thuis verzorgd. Ongeveer vijftig mensen krijgen dat jaar de cholera, waarvan de helft aan de ziekte overlijdt. Behoorlijk veel als je dat vergelijkt met bijvoorbeeld Zegveld, dat dan nog een zelfstandige gemeente is. Doordat daar al vroeg maatregelen worden genomen, vallen er, voor zover we weten, geen slachtoffers.

De kermis gaat niet door

In 1849 wordt Woerden nog zwaarder getroffen. Het stadsbestuur heeft dan nog nauwelijks maatregelen genomen. Alleen de kermis mag niet doorgaan omdat die een mogelijke besmettingshaard kan zijn. In totaal worden in Woerden 235 mensen ziek, waarvan er 128 overlijden. In Zegveld sterven zes van de in totaal acht patiënten. Ook van Harmelen zijn cijfers bekend. Daar overlijden 33 van de in totaal 55 patiënten. In heel Nederland overlijden dat jaar meer dan 23.000 mensen aan de ziekte.

In 1859 en 1866 volgen nog twee grote uitbraken van de ziekte in Woerden, waarbij tientallen mensen om het leven komen: 79 in 1859 en 93 in 1866. Kinderen, werklieden, militairen die in Woerden gelegerd zijn, de ziekte maakt geen uitzondering voor welke groep dan ook. Maar ze slaat wel vaker toe in hetzelfde gezin door de grotere besmettingskans. Zeker in 1866 lijkt het leven in de stad wel wat ongezonder dan in de omliggende dorpen. In Kamerik, Zegveld en Harmelen worden geen patiënten gerapporteerd.

Na 1866 neemt het aantal epidemieën in Nederland sterk af. Deels komt dit door meer medische kennis en de ontdekking van de ziekmakende bacterie. In de eerste jaren van de twintigste eeuw komt er allerlei wetgeving tot stand, zoals de Gezondheidswet en de Woningwet, waardoor de woonomstandigheden van mensen en de volksgezondheid verbeteren.

De watertoren

Dat besmet drinkwater een belangrijke oorzaak voor de verspreiding van cholera is, wordt in de loop van de negentiende eeuw steeds duidelijker. De belangrijkste mijlpaal in de bestrijding van de ziekte is toch wel de oprichting van het Woerdense waterleidingsbedrijf. In Amsterdam wordt in 1850 al het eerste drinkwaterleidingsbedrijf opgericht. Rond 1900 gebeurt dat in steeds meer gemeentes, waaronder Woerden. In Kamerik, Harmelen en Zegveld worden pompen gebouwd die vanuit een diepe bron zuiver en gezond water oppompen. In Woerden komt er een net van drinkwaterleidingbuizen door de stad. Een hoogtepunt is er in 1906: dan wordt de 28 meter hoge watertoren aan de Oostsingel in gebruik genomen. Een toren is belangrijk om te zorgen dat er genoeg waterdruk in het leidingennetwerk ontstaat. De toren is tot 1979 gebruikt en bepaalt ook nu nog mede de ‘skyline’ van Woerden. Daarnaast is het een monument en een symbool voor veilig water en een choleravrij Woerden.