Tijd van monniken en ridders vroege middeleeuwen

Bonifatius bekeert Woerden

Wie vroeger jaartallen leerde, weet het: in het jaar 754 wordt Bonifatius bij Dokkum vermoord. Deze beroemdheid loopt enkele tientallen jaren daarvóór ook in Woerden rond. Hij wil als prediker de heidense Woerdenaren tot het christendom bekeren. Zijn oorspronkelijke naam is Winfried. Zijn wieg staat in Engeland. Een Engelse monnik die Woerden bekeert?

Afbeelding: Cornelis Bloemaert, ca. 1626.
Klik op de foto voor een filmpje: Maarten van Rossum over Bonifatius (RTV Utrecht)

Op missie

Bonifatius hakt een heilige eik van de heidenen om. Bonifatius wordt — Bonifatius hakt een heilige eik van de heidenen om.

Tegen het jaar 700 veroveren de Frankische koningen de streek waar nu Holland en Utrecht liggen. De Friese stammen die hier eerder de dienst uitmaken moeten gehoorzamen aan de nieuwe machthebbers. Omdat de koningen christen zijn geworden, vinden zij dat ook de bevolking in hun land in God moet geloven. Ze regelen, in een onderonsje met de paus, de komst van priesters en monniken. Die komen uit het huidige Ierland en Engeland. Zij kunnen zich redelijk verstaanbaar maken in de talen die de mensen hier spreken.

Een van de eersten die hier, in 690, arriveert is Willibrord. Hij laat er geen gras over groeien en bouwt al snel een kerk in Utrecht. Die wijdt hij aan de heilige Martinus (Sint-Maarten). Deze kerk is de voorloper van de latere Utrechtse Domkerk. Het verhaal gaat dat Willibrord ook in Woerden actief is. Maar daarvoor bestaat nog geen hard bewijs.

Versterking

Bonifatius wordt bij Dokkum vermoord door de Friezen.

Het blijkt niet gemakkelijk om de bevolking te bekeren. Daarom krijgt Willibrord versterking. De paus benoemt in 719 de Engelse monnik Winfried tot missionaris voor de noordelijke streken. En hij geeft hem ook een andere naam: Bonifatius. Direct na zijn komst, tot ongeveer 722, preekt Bonifatius in onze streken. Dat weten we uit een later geschreven levensverhaal over hem. Een zekere Liudger schrijft dat Bonifatius werkt in Attingahem (vermoedelijk bij het huidige Breukelen), in Felsia (Velsen) en in Wyrda (Woerden). De namen Wyrda en later Woerden zijn verwijzingen naar “woerd” of “waard”, een verhoging in het landschap tussen de rivieren.

Eerste kerk

Tekening van Cornelis Pronk met de Petruskerk omstreeks 1730. De oorspronkelijke houten kerk gaat in 1202 verloren. Plunderende Hollanders die Het Sticht binnenvallen, steken het gebouw in brand. In 1372 begint men met de bouw van de (huidige) toren, die dan overigens ook wordt gebruikt voor bewakingsdoeleinden. Rond 1450 staat ook de kapel aan de noordzijde er. Met verschillende uitbreidingen bereikt in 1509 de kerk min of meer de huidige vorm.

De grote vraag is of Bonifatius iets tastbaars achterlaat in Woerden. Het kan zijn dat hij de voorloper van de huidige Petruskerk bouwt. Dat past in zijn werkwijze: eerst preken, dan dopen en daarna het succes vasthouden met een kerk. Het liefst zet hij zo’n kerk neer midden in de woongemeenschap. En die bevindt zich hier bovenop de “woerd”. Of dit verhaal echt waar is? In de elfde eeuw wordt het kerkelijk bezit rond Woerden toebedeeld aan een bisschoppelijk bestuur dat ook wel het Bonifatiuskapittel heette. Wie weet is dat een belangrijke aanwijzing!

Dat de Frankische koningen rond 700 hier de macht hebben, wordt prachtig duidelijk aan de hand van de vondst van het Frankische Zwaard, te vinden in Verhaal 4 – Vroege bewoners van de streek. Het zwaard wordt aangetroffen in een begraafplaats die misschien hoort bij de eerste kerk in Woerden.